Historia Iraku

Irak. Historia.

Najwcześniejsze ślady zasiedlenia w Mezopotamii, stanowiącej obecnie główną część Iraku, pochodzące z okresu środkowego paleolitu odkryto w części północno-wschodniej, z końca VI tysiącleciu p.n.e. — w części południowej. Powstaniu i rozwojowi kultur sprzyjały: żyzność ziemi i dogodne położenie handlowe. Kraj między Tygrysem i Eufratem stał się jedną z kolebek cywilizacji ludzkiej. Twórcami pierwszej wysoko rozwiniętej kultury (koniec IV tysiąclecia) byli Sumerowie. Dalsze dzieje Mezopotamii wiążą się z historią Akadu, Asyrii, Babilonu, państwa Mitanni i Persji, w 2. połowie IV w. podbitej przez Aleksandra III Wielkiego.Od III wieku Mezopotamia przeszła pod panowanie Seleukidów, od ok. 130 p.n.e — Partów, stając się terenem starć z Rzymianami (północna część Mezopotamii była prowincją rzymską). Od 226 n.e. znalazła się w granicach perskiego państwa Sasanidów. W połowie ziemie obecnego Iraku zostały VII w. zdobyte przez Arabów, co zapoczątkowąło islamizację kraju. Jako ciekawostka historyczna proszę o odwiedzenie witryny:http://ciekawostkihistoryczne.pl/2012/02/19/inwazja-na-irak-1400-lat-temu/2/Za panowania Abbasydów (750–1258) Irak był ośrodkiem kalifatu ze stolicą w Bagdadzie. 

 Mezopotamia. Sumerowie. Kolebka cywilizacji.

Znakomite opracowanie kartograficzne Mezopotamii.W 1258 zdobyty i spustoszony przez Mongołów (zniszczenie systemu nawadniającego było główną przyczyną upadku gospodarczego kraju, z którego już się nie podniósł).W 1. połowie XVI w. Irak wszedł w skład imperium osmańskiego. Wojny turecko-perskie XVI–XVIII w. pogłębiły gospodarczy i kulturalny upadek kraju. W XVII w. zaczęła się penetracja brytyjska, nasilona na początku XIX w. Na przełomie XIX i XX w. ugruntowały się wpływy niemieckie (m.in. Niemcy uzyskali od sułtana koncesję na budowę bagdadzkiej kolei żelaznej).Podczas I wojny światowej Irak — jako prowincja turecka — został zajęty przez wojska brytyjskie. W 1920 mandat nad Irakiem (w jego skład weszły dawne prowincje tureckie — Mosul, Bagdad i Al-Basra) otrzymała z ramienia Ligi Narodów Wielka Brytania, co spowodowało wybuch powstania w Iraku. Po jego stłumieniu Wielka Brytania 1921 proklamowała Irak monarchią konstytucyjną i osadziła na tronie emira Fajsala I (z dynastii Haszymidów). Faktyczne rządy sprawował jednak brytyjski wysoki komisarz.

Od 1932 Irak stał się państwem niepodległym, członkiem Ligi Narodów, Wielka Brytania zachowała jednak wpływy na podstawie układu brytyjsko-irackiego z 1930 (wojsk. bazy lotnicze, zapewnienie wojskom brytyjskim prawa swobodnego poruszania się po terytorium Iraku w wypadku wojny). 

W latach 30. i w okresie II wojny światowej powtarzały się powstania Kurdów, domagających się autonomii, oraz liczne zamachy stanu. Na początku lat 30. duże wpływy zyskali komuniści (powstanie związków zawodowych, strajki), 1934 powstała Iracka Partia Komunistyczna.

 W czasie II wojny światowej wzrosły sympatie proniemieckie wśród społeczeństwa irackiego.

 W IV 1941 doszło do antybrytyjskiego zamachu stanu R. al-Gajlaniego, po zlikwidowaniu rewolty (V 1941) nastąpiła okupacja Iraku przez wojska brytyjskie. W 1943 Irak wypowiedział wojnę państwom Osi, a 1945 przystąpił do ONZ. 

Brytyjscy żołnierze spoglądający na Bagdad.

Wojska Iraku wzięły udział w I wojnie arabsko-izraelskiej 1948–49 (po której wyemigrowało z Iraku ok. 130 tys. Żydów). 1948–58 rząd zlikwidował Iracką Partię Komunistyczną, przeprowadził reformy administracyjne i ekonomiczne, udzielił koncesji na wydobycie ropy naftowej USA i Wielkiej Brytanii.

Arabscy ochotnicy podczas I wojny arabsko - izraelskiej

 W 1955 Irak zawarł układ z Turcją, który stał się podstawą paktu bagdadzkiego (CENTO). W 1958, w odpowiedzi na utworzenie Zjednoczonej Republiki Arabskiej, Jordania i Irak utworzyły unię — Arabskie Państwo Federalne (o nastawieniu prozachodnim).

W VII 1958 nastąpił republikański przewrót wojskowy z gen. A. al-K. Kasimem na czele. Obalono monarchię, ogłoszono tymczasową konstytucję, która m.in. gwarantowała równość obywateli wobec prawa i zapowiadała Kurdom autonomię. Rząd premiera Kasima prowadził politykę tzw. pozytywnego neutralizmu (1959 wystąpienie Iraku z paktu bagdadzkiego, likwidacja obcych baz wojskowych), nawiązano przyjazne stosunki z ZSRR. W polityce wewnętrznej Kasim sprawował rządy dyktatorskie, oparł się na komunistach. 

W 1961 wybuchło nowe powstanie Kurdów, którzy wbrew obietnicom Kasima nie otrzymali autonomii. Żądania przyłączenia Kuwejtu (1961 uzyskał niepodległość) do Iraku zostały potępione przez inne kraje arabskie. W II 1963 przewrót wojsk. pod hasłami antykomunizmu i jedności arabskiej — prezydentem został A. as-S. Arif; w tymże roku podpisano w Kairze układ o unii między Irakiem, Egiptem i Syrią, który nie wszedł w życie. W 1965 zniesiono wprowadzone 1958 rządy wojskowe, utworzono rząd cywilny. W VII 1968 przywódcy partii Baas dokonali zamachu stanu. Były premier A.H. al-Bakr został prezydentem, dowódcą sił zbrojnych, premierem oraz przewodniczącym nowo utworzonej Rady Dowództwa Rewolucji; partia Baas (odłam iracki) objęła władzę. W 1974 Kurdowie otrzymali ograniczoną autonomię. Ogłoszono Kartę Narodową, zawierającą definicję socjalistycznego systemu politycznego (wg ideologii Baas) i kierunki programu działania w zakresie: gospodarki, polityki wewnętrznej. (m.in. potwierdzenie praw narodu kurdyjskiego do autonomii) i zagranicznej. W 1978 Irak potępił izraelsko-egipskie rozmowy pokojowe.

W VII 1979 prezydent Al-Bakr ustąpił, a jego następcą został Saddam Husajn. 

Prezydent Iraku Saddam Hussein, 1979 r.

Część członków Rady Dowództwa Rewolucji oskarżono o próbę zamachu i stracono, rozgromiono komunistów, nastąpiła poprawa stosunków z Zachodem (Irak potępił interwencję sowiecką w Afganistanie). W VI 1980 doszło do pierwszych wyborów powszechnych (kobiety zyskały prawo głosu), które wyłoniły parlament — Zgromadzenie Narodowe. Wzrost napięcia w stosunkach iracko-irańskich doprowadził IX 1980 do wojny, która przyniosła Irakowi duże straty gospodarcze (m.in. zniszczenia instalacji naftowej, spadek wydobycia ropy), jednakże finansowa pomoc Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu oraz Zjednoczonych Emiratów Arabskich umożliwiła rozbudowę potencjału militarnego oraz podjęcie wielu nowych inwestycji. 

Jako ciekawy artykuł proponuję: https://wolnemedia.net/wojna-iracko-iranska/

W VIII 1988 Irak podpisał zawieszenie broni z Iranem i rozpoczął negocjacje pokojowe. Saddam Husajn zapowiedział reformy polityczne, przygotowano projekt konstytucji. Niepokój światowej opinii publicznej wzbudziły doniesienia o produkcji przez Irak broni chemicznej, wykorzystaniu pomocy Zachodu do tworzenia armii wyposażonej w broń biologiczną i rakietową oraz pracach nad bronią nuklearną.

W 1990 Irak oskarżył Kuwejt o systematyczne uszczuplanie złóż irackich na granicy iracko-kuwejckiej oraz domagał się anulowania przez Kuwejt pożyczek udzielonych podczas wojny iracko-irańskiej. Po fiasku negocjacji w VIII 1990 Irak zaatakował Kuwejt i ogłosił przyłączenie go do Iraku. Po rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nastąpiła międzynar. blokada Iraku, obsadzenie granicy z Arabią Saudyjską przez wojska koalicji (gł. USA). 

W I i II 1991 działania wojenne przeciwko Irakowi zakończyły się jego kapitulacją (wojna nad Zatoką Perską). 

Operacja "Pustynna Burza"

Opis szczegółowy i ciekawostki znajdziecie w: 

http://www.konflikty.pl/historia/czasy-najnowsze/operacja-pustynna-burza-pierwsza-wojna-w-zatoce-perskiej/

Wojska irackie wycofały się z Kuwejtu, wybuchły powstanie Kurdów i rewolta szyitów w południowym Iraku krwawo stłumione przez wojska rządowe. Zapowiedź międzynarodowej interwencji spowodowała podjęcie rozmów z Kurdami na temat ich autonomii. Od 1991, na mocy decyzji Rady Bezpieczeństwa ONZ, iracki przemysł zbrojeniowy objęto zakazem badań jądrowych i poddano stałej kontroli międzynarodowej. Lotnictwu irackiemu nie zezwolono latać na północ od 36° N i na południe od 32° N — zakaz ten wydało ONZ w celu ochrony przed bombardowaniami Kurdów i szyitów. W 1992 Kurdowie iraccy ogłosili powstanie ich autonomicznego państwa, nieuznanego przez rząd Iraku. W 1993 i 1996 USA zbombardowały irackie wyrzutnie rakietowe na północy kraju, tereny na południu i okolice Bagdadu z powodu nierespektowania przez Irak ustaleń ONZ. W 1996 ONZ zezwoliła na eksport ograniczonej ilości ropy naftowej (program „ropa za żywność”) i rozszerzyła strefę bezpieczeństwa na południu do 33. równoleżnika. W 1997 i 1998 Irak uniemożliwił pracę zespołom komisji ONZ ds. rozbrojenia Iraku. Powtarzające się konflikty z inspektorami ONZ uniemożliwiały zniesienie embarga nałożonego na Irak 1991.

Po ataku terrorystycznym na Nowy Jork i Waszyngton 11 IX 2001 USA wzmogły presję na Irak, żądając powrotu inspektorów międzynarodowych. W 2002 prezydent G.W. Bush włączył Irak do osi zła, oskarżając m.in. o produkcję broni masowego rażenia i grożąc atakiem wojskowym mającym na celu obalenie prezydenta Husajna. 

W III 2003 koalicja skupiona wokół USA i Wielkiej Brytanii rozpoczęła militarną interwencję zakończoną upadkiem reżimu Husajna.

Zdjęcie z przeprowadzonego bombardowania Bagdadu w marcu 2003 r.

Irak został podzielony na 4 strefy stabilizacyjne kontrolowane przez wojska USA i Wielkiej Brytanii oraz Polski i kilkudziesięciu innych państw. Przejęto także tymczasowo administrację cywilną. W III 2004 Tymczasowa Rada Zarządzająca przyjęła tymczasową konstytucję, a VI 2004 władza w kraju została oficjalnie przekazana Irakijczykom. Rada została rozwiązana, ale wojska koalicji pozostały w Iraku bezterminowo. Wybrano prezydenta państwa (Gh. al-Jawar) i premiera (I. Alawi), mających sprawować urzędy do czasu demokratycznych wyborów. W społeczeństwie Iraku dużą siłą polityczną stali się szyici, wśród których ukształtowały się 2 skrzydła: umiarkowane pod przywództwem ajatollaha A. as-Sistaniego oraz skrajnie antyamerykańskie dowodzone przez M. as-Sadra. Powstały liczne nowe partie i ugrupowania polityczne.

Od czasu formalnego zakończenia wojny rozwinęła się wojna partyzancka, szczególnie wzmożona na terenach sunnickich — główny ośrodek oporu Al-Falludża (krwawo stłumione powstanie XII 2004). W wyniku walki o władzę pomiędzy rozmaitymi ugrupowaniami politycznymi oraz licznych krwawych aktów terroru skierowanych przeciwko Irakijczykom, jak i wojskom okupacyjnym, zginęło wiele tysięcy obywateli Iraku i ponad 1,5 tysiąca żołnierzy sił sprzymierzonych (w tym Polacy). 30 I 2005 w I. przeprowadzono wybory powszechne do parlamentu, w których wzięło udział 59% uprawnionych (zostały zbojkotowane przez zdecydowaną większość sunnitów), które wygrał popierany przez As-Sistaniego, Zjednoczony Sojusz Iracki (48% głosów). Dalsze miejsca zajęły: sojusz ugrupowań kurdyjskich (26%) i Iracka Lista Narodowa premiera Alawiego (14%). W IV 2005 na prezydenta Iraku został wybrany Kurd Dż. Talabani, na wiceprezydenta — G. al-Jawar (sunnita), a na stanowisko premiera desygnowano szyickiego działacza I. al-Dżafariego. 

Przyjęta w referendum powszechnym 15 X konstytucja Iraku nadała mu ustrój republiki federacyjnej. Kolejne wybory parlamentarne (XII 2005) ponownie wygrał Zjednoczony Sojusz Iracki (41%), przed ugrupowania kurdyjskimi (21%). Na trzecim miejscu uplasowała się główna lista sunnicka — Iracki Front Zgody (15%), na czwartym — Iracka Lista Narodowa (8%). Na czele koalicyjnego rządu po długotrwałych negocjacjach stanął szyita N. al-Maliki.

W X 2005 rozpoczął się w Bagdadzie pierwszy proces Saddama Husajna (ujętego przez Amerykanów w XII 2003). W VI 2006 w ataku amerykańskim zginął przywódca terrorystów związanych z al-Ka’idą A.M. al-Zarkawi. 

W 2011 wycofanie wojsk amerykańskich i zakończenie operacji zbrojnej, od tego czasu wzrost napięć pomiędzy szyitami a sunnitami. Północno-zachodnia część I. znajduje się pod kontrolą samozwańczego kalifatu islamskiego, a od 2014 władze sprawuje prezydent M.F. Masum.

Polecam wydawnictwo dla dociekliwych:

http://www.wydawnictwodialog.pl/index.php?route=product/product&product_id=77

żródło: http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Irak-Historia;4574304.html

Polecam informacje o Iraku: http://www.tadeusz.binek.pl/